Materiał w badaniach naukowych, czyli badana próba
Opracowanie materiału w badaniu ilościowym w pielęgniarstwie obejmuje szereg kroków, które mają na celu dokładne i systematyczne badanie zjawisk związanych ze zdrowiem i opieką pielęgniarską. Podejście ilościowe jest wykorzystywane do zbierania danych, które mogą być liczbowo analizowane w celu identyfikacji trendów, oceny skuteczności interwencji lub zrozumienia związków między różnymi czynnikami.
Oto trzy kluczowe punkty, które należy wziąć pod uwagę przy planowaniu materiału badawczego:
- Kryteria kwalifikowalności
- Metoda doboru badanej próby
- Szacowanie wielkości badanej próby
Kryteria kwalifikowalności
Kryteria kwalifikowalności do badania, zwane również kryteriami włączenia i wyłączenia, to zbiór zdefiniowanych reguł określających, kto może lub nie może uczestniczyć w danym badaniu naukowym. Są one kluczowym elementem projektowania badania i mają zasadnicze znaczenie dla jego wiarygodności, etyczności oraz praktyczności. Oto główne powody, dla których kryteria kwalifikowalności są tak ważne:
- Zapewnienie bezpieczeństwa uczestników: Kryteria te pomagają wyeliminować ryzyko dla uczestników, którzy mogliby doświadczyć niepożądanych skutków w wyniku udziału w badaniu. Na przykład, osoby z określonymi schorzeniami mogą być wykluczone z badania klinicznego leku, który mógłby pogorszyć ich stan zdrowia.
- Zwiększenie precyzji i wiarygodności wyników: Dobre kryteria kwalifikowalności zapewniają, że populacja badana jest homogeniczna pod względem kluczowych zmiennych, które mogą wpływać na wyniki badania. Dzięki temu łatwiej jest identyfikować przyczynowo-skutkowe zależności między interwencją a wynikami.
- Generalizacja wyników: Kryteria te pomagają określić, do jakich osób można uogólnić wyniki badania. Wybór odpowiedniej grupy uczestników zwiększa możliwość ekstrapolacji wyników na szerszą populację.
- Etyczne prowadzenie badań: Stosowanie kryteriów kwalifikowalności jest również kwestią etyczną, ponieważ chroni potencjalnych uczestników przed zbędnym ryzykiem i zapewnia, że ich udział jest świadomy i oparty na dobrowolnej zgodzie.
Przykłady kryteriów kwalifikowalności:
Kryteria wieku: Określenie minimalnego i maksymalnego wieku uczestników, na przykład tylko osoby w wieku 18-65 lat.
Stan zdrowia: Wyłączenie osób z określonymi problemami zdrowotnymi lub włączenie tylko osób z konkretną diagnozą.
Historia medyczna: Na przykład wykluczenie osób, które przeszły operacje serca w ciągu ostatniego roku.
Inne czynniki demograficzne i behawioralne: Takie jak płeć, etniczność, status społeczno-ekonomiczny, palenie tytoniu, czy przyjmowanie określonych leków.
Jak stosować kryteria kwalifikowalności?
Kryteria te powinny być precyzyjnie opisane w protokole badawczym i zawsze stosowane w sposób konsekwentny przez cały okres rekrutacji uczestników. Odpowiednie i jasno zdefiniowane kryteria kwalifikowalności są fundamentalne dla sukcesu badania naukowego, ponieważ wpływają na jego etyczność, legalność oraz naukową rzetelność.
Metoda doboru badanej próby
W badaniach naukowych wyróżnia się różne metody doboru próby, które można podzielić na dwie główne kategorie: metody probabilistyczne (losowe) i nieprobabilistyczne (nielosowe). Każda z tych metod ma swoje specyficzne zastosowania, zalety i wady.
Losowe metody doboru badanej próby
W badaniach naukowych w pielęgniarstwie, losowe metody doboru próby są kluczowe z kilku powodów, które mają bezpośredni wpływ na jakość i wiarygodność wyników. Losowe metody doboru próby są wykorzystywane w celu zapewniania reprezentatywności, obiektywności, wiarygodności statystycznej i etycznej integralności badania, co jest kluczowe dla rozwoju opartej na dowodach praktyki pielęgniarskiej.
Wyróżniamy następujące metody losowego doboru badanej próby:
- Prosty losowy dobór próby (ang. Simple Random Sampling):
Każdy członek populacji ma jednakową szansę na zostanie wybranym. Jest to podstawowa i często używana metoda losowego doboru próby.
- Systematyczny dobór próby (ang. Systematic Sampling):
Wybór rozpoczyna się od losowo wybranego punktu startowego, a następnie co "n"-ty element populacji jest wybierany do próby (np. co dziesiąty).
- Warstwowy dobór próby (ang. Stratified Sampling):
Populacja jest dzielona na warstwy (straty) na podstawie jednej lub więcej cech, które są istotne dla badania. Z każdej warstwy losowo wybierane są próbki, co pozwala na dokładniejsze reprezentowanie całej populacji.
- Klastrowy dobór próby (ang. Cluster Sampling):
Populacja jest podzielona na grupy (klaster), które mogą być losowo wybrane. Następnie wszystkie elementy z wybranych grup są włączane do próby lub z grup tych również wybierane są losowo elementy.
Nielosowe metody doboru badanej próby
Nielosowe metody doboru próby są stosowane w badaniach naukowych w pielęgniarstwie w sytuacjach, gdzie losowe metody mogą być niewykonalne, niepraktyczne lub nieadekwatne do specyfiki badania. Oto niektóre przypadki, w których nielosowe metody mogą być preferowane:
- Ograniczona dostępność uczestników: Kiedy populacja badawcza jest rzadka lub trudno dostępna, dobór celowy może być wykorzystany do identyfikacji i rekrutacji uczestników, którzy spełniają specyficzne kryteria kwalifikacyjne istotne dla badania.
- Badania eksploracyjne i pilotażowe: Wstępne badania, które mają na celu rozwinięcie wiedzy w mało zbadanych obszarach, często korzystają z doboru celowego, aby skupić się na konkretnych przypadkach, które mogą dostarczyć głębokich wglądów w badane zjawisko.
- Badania jakościowe: W badaniach jakościowych, które często koncentrują się na dogłębnym zrozumieniu doświadczeń i perspektyw osób, dobór celowy lub według kryteriów jest używany do selekcji uczestników, którzy mogą najlepiej przekazać informacje na interesujące badacza tematy.
- Specyficzne grupy kliniczne: Kiedy interesujące są specyficzne grupy kliniczne, na przykład pacjenci z rzadkimi chorobami, dobór celowy może być niezbędny do zebrania odpowiedniej próby do badania.
Wyróżniamy następujące metody nielosowego doboru badanej próby:
- Dobór celowy (ang. Purposive Sampling):
Wybór uczestników na podstawie ich specyficznych cech, które kwalifikują ich jako posiadających szczególną wiedzę lub doświadczenie w zakresie tematu badania.
- Dobór kwotowy (ang. Criterion Sampling):
Wszyscy uczestnicy spełniają z góry określone kryterium lub kryteria, które są istotne dla celu badania.
- Dobór śnieżnej kuli (ang. Snowball Sampling):
Metoda często używana w badaniach jakościowych, w której istniejący uczestnicy pomagają badaczom identyfikować kolejnych uczestników. Jest przydatna, gdy trudno jest uzyskać dostęp do potencjalnych uczestników badania.
- Dobór dogodny (ang. Convenience Sampling):
Uczestnicy są wybierani na podstawie ich dostępności i gotowości do udziału. Jest to najszybsza i najmniej kosztowna metoda doboru próby, ale równocześnie najbardziej narażona na błędy i stronniczość.
Szacowanie wielkości badanej próby
W badaniach naukowych w pielęgniarstwie, właściwe oszacowanie wielkości próby jest kluczowe dla wiarygodności i użyteczności wyników.
W badaniach ilościowych najczęściej wykorzystuje się następujące metody doboru:
Analiza mocy (ang. power analysis) to jedna z najczęściej stosowanych metod do określenia wymaganej wielkości próby. Pozwala to zabezpieczyć badanie przed błędem typu II (nieodkrycie istotnej statystycznie różnicy, kiedy w rzeczywistości istnieje). Wymaga określenia poziomu istotności (alfa), mocy statystycznej, wielkości efektu i liczby grup badawczych.
Mniej dokładną, ale również możliwą do oszacowania liczebności badanej próby metodą jest tzw. reguła kciuka (ang. rule of thumb). Liczba uczestników biorących udział w badaniu, które analizuje korelacje między zmiennymi lub przeprowadza analizę regresji, nie powinna być mniejsza niż 50. Jednak zwiększanie liczby zmiennych niezależnych powinno wiązać się ze wzrostem liczby respondentów. Green S.B. (1991), po dokładnym przeglądzie metod ustalania wielkości próby dla regresji, zaleca, aby liczbę uczestników „N” w badaniach analizujących wielokrotne korelacje obliczać według wzoru: N > 50 + 8 × m (gdzie m oznacza liczbę zmiennych niezależnych). W przypadku badań skupiających się na pojedynczych zależnościach, proponowany wzór do obliczenia wielkości próby wynosi N > 104 + m, aby testować poszczególne predyktory (zakładając średnią siłę zależności).
Szacowanie liczebności badanej próby w badaniach jakościowych różni się znacznie od metod stosowanych w badaniach ilościowych. W badaniach jakościowych nie kieruje się rygorystycznymi wytycznymi statystycznymi, a celem jest głębsze zrozumienie zjawisk, a nie ich ilościowe mierzenie.
W badaniach jakościowych nasycenie danych jest kluczowym kryterium w decydowaniu o wielkości próby. Oznacza to, że zbieranie danych kontynuuje się do momentu, kiedy nowe informacje przestają wnosić dodatkowe zrozumienie do badanego tematu. W praktyce oznacza to, że badacz przerywa zbieranie danych, gdy kolejne wywiady czy obserwacje nie dostarczają nowych, znaczących informacji.
Autorka artykułu: dr. hab. n. o zdr. Lena Serafin, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Zdjęcie: UX Indonesia z Unsplash