Krytyczna ocena badań może stanowić wyzwanie, szczególnie dla osób początkujących. Pielęgniarki stanowią najliczniejszą grupę zawodową wśród pracujących w opiece zdrowotnej i odgrywają ważną rolę w ustalaniu standardów opieki medycznej. W kontekście praktyki klinicznej, procesy krytycznego myślenia oraz refleksji są wykorzystywane zarówno w podejmowaniu decyzji, jak i planowaniu opieki pacjentów. Istotne jest powiązanie krytycznego myślenia z integracją dowodów naukowych, wiedzą kliniczną oraz preferencjami pacjenta [1, 2, 3]. Przełożenie teorii na praktykę, wraz z nowymi pomysłami, wymaga świadomości w zakresie potrzeb informacyjnych oraz kontekstu klinicznego [3]. Ten złożony proces opiera się na następujących etapach: pytanie, zbieranie informacji, krytyczna analiza, zastosowanie
w praktyce i ocena (Rycina 1) [3].
Rycina 1. Przegląd etapów praktyki opartej na dowodach (5 A's)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [3]
Praktyka oparta na dowodach (EBP, ang. Evidence Based Practice) jest jedną z fundamentalnych kompetencji pielęgniarek. Krytyczna ocena artykułów naukowych pozwala na dokładną analizę ważności projektu badawczego i metodologii, a także na potencjalne dostosowanie tych informacji do własnego środowiska klinicznego. Brak wiedzy i umiejętności w zakresie tych działań badawczych często stanowi przeszkodę dla wielu pielęgniarek w zakresie efektywnego wdrożenia EBP. Podkreśla to pilną potrzebę rozwoju edukacji w tym obszarze [4].
Zanim dowód naukowy zostanie wykorzystany w praktyce klinicznej, niezbędne jest zapewnienie, że jest on wystarczająco silny i rzetelny. Ponadto, należy upewnić się, że wnioski z niego płynące mogą być bezpiecznie wykorzystane do podejmowania decyzji klinicznych. To właśnie proces krytycznej oceny dowodów naukowych służy temu celowi [5]. Jest to systematyczna, obiektywna i dokładna analiza wszystkich aspektów badania. Istnieje wiele korzystnych strategii, które jednocześnie pomagają w zapewnieniu wysokiej jakości badań i umożliwiają krytyczną ocenę. JBI (Joanna Briggs Institute) opracował narzędzia do krytycznej oceny dowodów naukowych pochodzących z różnych źródeł dla osób oceniających już istniejące badania. Dostęp do list kontrolnych można uzyskać poprzez ich stronę internetową (https://jbi.global/critical-appraisal-tools). Zawarte są w nich najważniejsze elementy, które powinny pojawić się w ocenianym badaniu oraz opis, jak daną listę zastosować.
Krytyczną ocenę badań ilościowych przeprowadza się w trzech krokach przedstawionych na rycinie 2 [5]. W celu oceny słabych i mocnych stron badania, najpierw należy zidentyfikować jego podstawowe etapy. Publikację należy przeczytać od początku do końca i za pomocą przykładowych pytań, zidentyfikować poszczególne elementy, jednocześnie przeprowadzając ocenę (Tabela 1).
Rycina 2. Etapy krytycznej oceny badań ilościowych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [5]
Tabela 1. Przykładowe pytania umożliwiające ocenę badania ilościowego
| Oceniany obszar | Przykładowe pytania |
|---|---|
| Abstrakt i\lub streszczenie | Czy cel badania jest spójny z celem przedstawionym w tekście? |
| Czy są przedstawione główne wyniki i wnioski? | |
| Czy słowa kluczowe odzwierciedlają artykuł? | |
| Wstęp i\lub przegląd piśmiennictwa | Czy opisano główny problem badawczy? |
| Czy kontekst problemu badawczego został opisany? | |
| Czy oceniono zasadność i znaczenie badania? | |
| Czy przegląd piśmiennictwa jest zgodny z tematyką badania? | |
| Czy przedstawiono aktualny stan wiedzy na dany temat? | |
| Cel badania | Czy podano zrozumiały cel badania? |
| Czy przedstawiono pytania badawcze zgodne z celem badania? | |
| Metodologia | Czy metodologia została odpowiednio dobrana do celu badania? |
| Czy szczegółowo opisano narzędzia do opisania zmiennych wraz z podaniem autorów oraz oceną i określeniem ich rzetelności, ważności? | |
| Czy opisano kryteria włączenia do badania? | |
| Czy opisano sposób rekrutacji uczestników badania? | |
| Czy uzasadniono liczebność grupy badanej? | |
| Czy opisano sposób analizy danych, poziom istotności statystycznej? | |
| Wyniki | Czy zebrane dane odpowiadają celowi i pytaniom badawczym? |
| Czy opisano wyniki zarówno istotne statystycznie, jak i nieistotne statystycznie? | |
| Czy tabele przedstawiające wyniki są zasadne i przejrzyste? | |
| Dyskusja | Czy opisano co nowego wnoszą uzyskane wyniki do zakresu wiedzy na badany temat? |
| Czy wytłumaczono potencjalne przyczyny otrzymanych wyników? | |
| Czy porównano uzyskane wyniki wraz z poprzednimi badaniami? | |
| Czy przedstawiono limitacje badania? | |
| Wnioski | Czy wnioski są bezpośrednio związane z wynikami? |
| Czy zostały przedstawione implikacje do praktyki? | |
| Cały tekst | Czy jest napisany w sposób logiczny i zrozumiały? |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [4, 5]
Po szczegółowej identyfikacji i ocenie wymienionych elementów, należy dokonać podsumowania poprzez dokonanie oceny trafności wyników badania oraz określenie możliwości ich wprowadzenia do praktyki. Umiejętność krytycznej oceny dowodów naukowych i artykułów jest niezbędna w pracy pielęgniarki – pozwala na ciągłe doskonalenie opieki zdrowotnej i poprawę wyników zdrowotnych pacjentów
[3, 5].
Piśmiennictwo
- Hutchinson M., Frazer K. Reading and appraising research [In:] Jackson D., Halcomb E., Walthall H. (ed.). Navigating the Maze of Research: Enhancing Nursing and Midwifery Practice, 6th ed. Elsevier; Australia 2023:56-69.
- World Health Organization. State of the World’s Nursing 2020: Investing in Education, Jobs and Leadership. WHO, Geneva, 2020.
- Tomotaki A., Sakai I., Fukahori H, Tsuda Y, Okumura-Hiroshige A. Factors affecting the critical appraisal of research articles in Evidence-Based practices by advanced practice nurses: A descriptive qualitative study. Nurs Open. 2023;10(6):3719-3727.
- Cathala X., Moorley C. How to appraise quantitative research. Evidence-Based Nursing 2018;21:99-101.
- Sak-Dankosky N. Krytyczna ocena badań naukowych. [In:] Serafin L. (Ed.) Badania naukowe w pielęgniarstwie. Edra Urban & Partner; Wrocław 2022:307-319.